door T. J. de Ruiter
INTRODUCTIE
Dit artikel is een geredigeerde versie van een lezing gehouden op zaterdag, 29 maart 1997 te Zeist.
INLEIDING
Vernieuwing in en van de kerk, een actueel thema. Niet iedereen vult echter het concept 'vernieuwing' inhoudelijk en praktisch op dezelfde wijze in. Sommigen denken bij 'renewal' - dit engelse woord is zeer populair - onmiddellijk aan samenkomsten waar mensen de gelegenheid krijgen zich vrij te uiten in expressieve, uitbundige lofprijs en aanbidding, zelfs in extase terecht kunnen komen of - om het populair te zeggen - 'uit hun dak' gaan. Soms lijkt er zich zoveel emotie lichamelijk te ontladen dat men gaat trillen, beven of schudden. Voor theologen en denkers, schriftkenners en vertolkers heeft vernieuwing te maken met nieuwe inzichten die gegrond worden op bepaalde interpretaties die afwijken van de gebruikelijke kerkelijke denk en interpretatiepatronen. In deze inleiding wil ik op 5 aspecten van vernieuwing ingaan:
1. Vernieuwing door het doorbreken van vaste vormen in de godsdienstoefeningen
Het voortdurend doorbreken van vaste vormen en patronen in de christelijke godsdienstoefeningen wordt door velen als urgent geacht en is inderdaad een in het oog springend gegeven in de kerken, die vernieuwing nastreven. Velen zijn van mening dat als de kerk de huidige generatie nog wil blijven aanspreken, zij een eigentijdse beleving van God en zijn waarheid in de godsdienstoefeningen dient toe te laten. De nadruk op vaste liturgiepatronen moet dan geen overheersende rol meer spelen en zowel creatieve als spontane elementen zullen in de diensten toegelaten dienen te worden.
In Trouw van 27 maart 1997 kon men een journalistieke impressie van een hervormde kerkdienst in Aalsmeer lezen. Ds. Steve van Deventer heeft daar vernieuwende elementen weten in te voeren. Men wenst elkaar goedendag en schudt de handen van mensen voor, achter, links en rechts. Men roept Hallelujah en zingt de nieuwste liederen uit Opwekking. Ds. Steve van Deventer staat persoonlijk volop in de vernieuwing. Toen hij bij ons in Hilversum sprak werden wij zeer gezegend door de diepe en rijke woordverkondiging en bediening van zegening en voorbede.
Willow Creek is een voorbeeld van gestructureerde, formele vernieuwing van de godsdienstoefening. Deze vernieuwing heeft vooral ten doel de diensten aantrekkelijk te maken voor buitenkerkelijken. Het lijkt er op dat deze vernieuwing thans hier en daar goede resultaten boekt. De gemeente van Willow Creek is er in elk geval enorm door gegroeid.
2. Vrijheid voor het beoefenen van de gaven van de Heilige Geest
In de traditionele eredienst ligt meestal de liturgie van tevoren vast en wordt er weinig of niets overgelaten aan inspiratie, die spontaan in een dienst kan ontstaan. Een vaste liturgie en een actief optreden van enkelen zijn twee factoren, die de invulling van de meeste kerkdiensten bepalen. In veel kerken, die in vernieuwing meegaan wordt ruimte gegeven voor spontane werkingen van de Heilige Geest. De gaven van de Heilige Geest mogen weer beoefend worden. Een enkele stem zal nog een waarschuwende vinger opsteken dat de gaven voor de apostolische tijd waren. Uiteraard zal er altijd leiding aan een dienst gegeven dienen te worden om een samenkomst in orde te doen verlopen. Veel gemeenten, die in de vernieuwing meegaan experimenteren thans met het geven van grotere vrijheid aan de kerkgangers om een eigen spontane bijdrage te leveren. Dikwijls wordt in een huiskring van een gemeente, die hiermee experimenteert onderwijs gegeven over het beoefenen van de geestesgaven in de eredienst en worden problemen, die zich kunnen voordoen besproken en optreden later beoordeeld.
De opleving van profetie in bepaalde vernieuwingsbewegingen herbergt echter toch bepaalde gevaren in zich. Profetieën wellen meestal spontaan bij sprekers op en worden dan, dikwijls zonder 'screening' of beoordeling, als 'van God' beschouwd. Aan profetieën wordt groot gezag gegeven, ook aan zeer gespecificeerde en aan data gebonden uitspraken. Als dan later blijkt dat zij niet uitkomen is de ellende dikwijls niet te overzien. De apostel adviseerde tijd uit te trekken voor beoordeling; zie 1 Korintiërs 14. In principe ben ik ook verheugd over de opleving van deze gave.
Het ontstaan van de Pinksterbeweging aan het begin van de 20e eeuw ging reeds gepaard met een grote vernieuwing in de godsdienstoefeningen. De gaven van de Geest brachten een geheel nieuwe ervaringsdimensie. Ook de keuze van de Heilige Geest om gelovigen te gebruiken, die geen opleiding voor het uitoefenen van een geestelijk ambt hadden gevolgd opende voor velen nieuwe mogelijkheden om door God gebruikt te worden. De pinkstersamenkomsten hadden dan ook een sterk afwijkende invulling van die in de historisch gevestigde en traditionele kerken. De gelovigen voelden dat zij nu meetelden en dat God door hen ook iets wilde delen met de anderen.
3. Vernieuwing door vrije expressie van emoties
Sommige kerken, meestal charismatische, laten ook vrije expressie van emoties toe in aanbidding en onder voorbede. Liedjes zoals 'Uit je liefde vrij...' bemoedigen mensen de diepste roerselen van hun hart uitdrukking te geven. Daarom kan er in gemeenten, die ver in de vernieuwing durven en willen meegaan, spontaan naar hartelust gelachen, geschaterd en gedanst worden. Weg is de zware sfeer van gekunstelde plechtigheid, die dikwijls doorging voor ware vroomheid. Weg is de aangeleerde gedragscode om emoties in de kerk te onderdrukken. Ik herinner me nog goed, dat ik als pas bekeerde jongeman van twintig jaar in de gereformeerde kerkdienst zat. Ik had toen reeds samen met m'n vader een aantal pinkstersamenkomsten bezocht. Dominee H. J. Spier bracht een goed woord. Mijn binnenste begon te borrelen en ik dacht: "Ik ga zo meteen luid 'Halleluja' hier roepen; dat houd ik niet in." Precies op dat moment zei de dominee: "En als hier iemand is, die Halleluja wil zeggen, mag hij dat ook in zijn hart zeggen." Ik dacht: "O, dank u wel, dominee, u beseft niet wat dit voor mij betekent." Vrijheid om zich te kunnen uiten in z'n religieuze gevoelens is - mijns inziens - een zeer gezond aspect van de vernieuwing.
4. De 'worship' vernieuwing
In meer en meer pinkster, volle evangelie, charismatische en vrijere gemeenten, ontstaan in de tweede helft van de 20e eeuw, wordt in de samenkomst veel tijd voor lofprijs en aanbidding uitgetrokken. Soms neemt de lofprijs en aanbiddingszang meer dan een uur in beslag van een dienst, die een uur en drie kwartier mag duren. Men stelt: "Aanbidding is het hoogste en Gode welgevallig, dus trekken we er alle tijd voor uit." De woordverkondiging, die eeuwenlang centraal heeft gefunctioneerd in protestantse kerkdiensten is in zulke diensten van haar centrale plaats verdreven. Het is niet zo dat het gepredikte Woord - met een hoofdletter door mij geschreven - aan gezag heeft ingeboet, maar dat aan de retorische monoloog, dat de preek toch is, minder tijd wordt toebedeeld in het geheel van de eredienst. Sommigen betreuren deze ontwikkeling ten zeerste en zien hierin een tekort doen aan de bediening van het Woord. Dit behoeft echter mijns inziens niet het geval te zijn.
De georganiseerde vernieuwing van aanbidding in diensten heeft echter ook zorgelijke kanten. Ik ben aangesloten via internet op een worship discussiegroep. Hier worden alle problemen en aspecten door de aangeslotenen met elkaar gedeeld en besproken. Het gaat van zeer technische vragen over apparatuur, via de persoonlijke problemen van 'worshipleaders' tot de geestelijke aspecten van worship. Soms beluistert men een kritische kanttekening of het allemaal nog wel echt met aanbidding van God te maken heeft en vraagt iemand zich af of God echt zit te wachten op de beste soundtechnici, op de aanschaf van de kostbaarste instrumenten en op het uitgebreide, zorgvuldig afgewogen repertoire, dat door de aanbiddingsleider van tevoren is samengesteld. In deze ontwikkeling kan een nieuwe controle van de christelijke eredienst ontstaan en wordt de ruimte voor spontane bijdragen van de deelnemende gelovigen opnieuw beperkt. Ik zou tot gemeenten, die in de vernieuwing meegaan willen zeggen: Welke nieuwe vormen van godsdienstoefening er ook gezocht worden, laat er altijd ruimte voor verandering, voor spontaniteit zijn en voor expressie van de gevoelens, die bij gelovigen worden opgewekt. Het bovenstaande laat onverlet dat voorgangers en verantwoordelijke leiders altijd dienen te waken voor de infiltratie van mensen, die door andere machten dan de Heilige Geest worden gebruikt en gemanipuleerd.
5. Bijzondere manifestaties
De verschijnselen of manifestaties die in sommige diensten en samenkomsten worden waargenomen, zoals vallen, schudden, beven, trillen, extatisch spreken in tongen of kreunen en andere zeer heftige emotionele uitingen hebben veel pennen in beweging gebracht. Telkens als deze manifestaties voorkomen baren ze opzien en wekken de nodige vragen op. Uiteraard is een ieder vrij om vragen te stellen maar dikwijls is het gemakkelijker om vragen te stellen dan antwoorden te geven. Dat laatste is het geval omdat de manifestaties ons voeren naar het terrein van het geestelijke, het emotionele, het dikwijls on(be)grijpbare. De krachten die soms op mensen door de Heilige Geest worden uitgeoefend en die hen sterk, ook lichamelijk, aangrijpen hebben een doel. Het doel wordt duidelijk als men de resultaten van zulke ervaringen bestudeerd.
Wat in de negentiger jaren in de Brownsville Assemblies of God gemeente in Pensacola, Florida gebeurde, leverde een uitstekend voorbeeld van de uitwerking van de krachten van de Heilige Geest die op mensen vallen. Zij riepen tot God om vergeving en reiniging, zowel christenen als niet-christenen. Gelovigen, waaronder ook veel voorgangers en leiders bekeerden zich van hun zonden, van onreinheid, zelfzucht, lauwheid en wereldgelijkvormigheid. Jongelui, aan drugs, sex en geweld verslaafd, bekeerden zich onder de krachten van de Geest, die op hen werden uitgeoefend. Homosexuelen beleden hun zonde en zochten God om bevrijding en vernieuwing van hun leven. Deze dingen gebeurden in de Brownsville gemeente en de bekeerlingen en bevrijdingen werden wekelijks met honderden geteld. Het is ook duidelijk dat de Heilige Geest de 'recht op de man af' prediking van Steve Hill, als communicatieve, verbale factor gebruikte. Hij noemde de zonden en wantoestanden met name en de Heilige Geest overtuigde de mensen van zonde, gerechtigheid en oordeel; zie Johannes 16:8. Het is duidelijk dat de Heilige Geest niet zal aarzelen om - bij wijze van analogie - de mensen als het ware 'onder stroom' te zetten zodat zij de controle over zichzelf verliezen en daardoor mentaal en emotioneel open gebroken worden met als gevolg dat zij ontvankelijk voor prediking van het Woord van de Waarheid worden, zich bekeren, bevrijd en genezen worden - en daarom gaat het toch? Dit is toch het doel dat God zich gesteld heeft? Zullen wij dit niet erkennen, ons hoofd buigen en God, de Heilige Geest met zijn uitzonderlijke krachten verwelkomen? Het moet ons duidelijk zijn dat prediking zonder de werkzame krachten van de Heilige Geest veel minder doeltreffend is dan die welke vergezeld gaat van krachten; lees wat Paulus schreef in 1 Korintiërs 2:4. De krachten van de Geest zullen zich niet door ons laten beheersen en daarom moeten wij dit dan ook in het geheel niet proberen. Laat de Geest werken zoals Hij wil.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten